Yolsuzluk Algı Endeksi

Dünya genelinde demokratik değerlerin, adalet sistemlerinin ve ekonomik istikrarın en önemli belirleyicilerinden biri, şeffaflık ve yolsuzlukla mücadele kapasitesidir. Bu noktada, uluslararası arenada sıkça referans verilen bir gösterge olan Yolsuzluk Algı Endeksi (Corruption Perceptions CPI), ülkelerin yolsuzlukla mücadeledeki performansını ve vatandaşlar ile iş dünyasının devlet kurumlarına olan güvenini ölçmede kritik bir araç olarak öne çıkıyor.

Yolsuzluk Algı Endeksi Nedir?

Yolsuzluk Algı Endeksi, uluslararası şeffaflık örgütü Transparency International tarafından her yıl yayımlanan ve ülkelerdeki kamu sektöründeki yolsuzluk algısını ölçen bir endekstir. Endeks, doğrudan yolsuzluğu ölçmek yerine, iş dünyası ve uzmanların ülkedeki yolsuzluk algısını değerlendirmesi üzerinden puanlanır. Bu anlamda, CPI bir ölçüm aracı olarak hem algıyı hem de deneyim temelli değerlendirmeleri bir araya getirir.

Endekste puanlar 0 ile 100 arasında değişir; 0 “yüksek düzeyde yolsuzluk” anlamına gelirken, 100 “çok düşük yolsuzluk” ve yüksek şeffaflık anlamını taşır. Örneğin, 2024 yılı endeksine göre Danimarka ve Finlandiya gibi ülkeler 85’in üzerinde puan alırken, bazı Afrika ve Orta Asya ülkeleri 20-30 bandında kalabilmektedir. Bu fark, yalnızca yolsuzluğun varlığı değil, aynı zamanda hükümet politikalarının etkinliği, denetim mekanizmalarının güçlü olup olmaması ve şeffaflık kültürüyle de yakından ilgilidir.

Endeksin Ekonomik ve Sosyal Önemi

Yolsuzluk, ekonomik büyüme ve toplumsal refah üzerinde doğrudan etkili bir faktördür. Uluslararası yatırımcılar ve iş dünyası, yolsuzluk düzeyi yüksek ülkelerde riskleri daha yüksek görür ve bu da yabancı yatırımların sınırlanmasına yol açabilir. CPI, yatırımcılar için sadece bir “algı göstergesi” olmanın ötesinde, karar alma süreçlerinde referans alınan güvenilir bir veri kaynağıdır.
Ayrıca, yolsuzluk algısının yüksek olduğu ülkelerde kamu hizmetlerine erişim, adalet ve eşitlik sorunları daha yaygın görülür. Bu durum, toplumun devlet kurumlarına olan güvenini zedeleyerek demokratik süreçleri de olumsuz etkiler. Örneğin, Endonezya ve Brezilya gibi ülkelerde yüksek yolsuzluk algısı, yerel yönetimlerde kamu hizmetlerinin etkinliğini düşürmekte ve sosyal eşitsizliği derinleştirmektedir.

Türkiye’de Yolsuzluk Algısı ve Gelişmeler

Türkiye, son yıllarda Yolsuzluk Algı Endeksi’nde orta seviyelerde bir performans sergilemektedir. 2024 verilerine göre Türkiye, 100 üzerinden 43 puanla endeksin orta segmentinde yer alıyor. Bu, yolsuzlukla mücadelede ilerleme sağlansa da özellikle kamu ihale süreçleri, belediye yönetimleri ve bazı denetim mekanizmalarında şeffaflık eksikliklerinin sürdüğünü göstermektedir.
Türkiye’de yolsuzluk algısını düşürmek için yapılan reformlar ve uygulamalar, genellikle yasal çerçeveler ve denetim mekanizmalarının güçlendirilmesine odaklanıyor. Kamu ihale yasaları, mali denetim süreçleri ve şeffaflık portalı uygulamaları, bu mücadelede öne çıkan adımlar arasında. Ancak sivil toplum kuruluşlarının raporları, bürokratik süreçlerdeki opaklığın ve siyasi etkilerin, algıyı hâlâ olumsuz etkilediğini ortaya koyuyor.

Uluslararası Perspektif ve Karşılaştırmalar

Yolsuzluk Algı Endeksi, ülkeler arasında karşılaştırma yapmaya imkân tanıyan bir göstergedir. OECD ülkeleri genellikle yüksek puanlarla öne çıkarken, gelişmekte olan ülkelerde algı ve uygulama arasındaki fark daha belirgindir. Endeks, yalnızca hükümetlerin performansını değil, aynı zamanda toplumsal kültürü ve kamuoyunun şeffaflık beklentilerini de yansıtır.
Bazı araştırmalar, yüksek yolsuzluk algısının doğrudan ekonomik büyüme ve yatırım ortamı ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Örneğin, Güney Kore ve Singapur gibi ülkeler, yolsuzluğu minimize eden politikaları sayesinde ekonomik dinamizm ve yüksek yabancı yatırım çekebilirken, yüksek yolsuzluk algısına sahip bazı Latin Amerika ülkeleri, ekonomik potansiyelini tam olarak kullanamıyor.

Algıyı Yönetmek: Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik

CPI’nin temel mesajı, sadece yolsuzluğu önlemenin değil, algıyı yönetmenin de önemli olduğudur. Kamu kurumlarının şeffaflığı, denetim mekanizmalarının etkinliği ve vatandaşın bilgiye erişimi, algıyı şekillendiren kritik unsurlardır. Bu bağlamda, sivil toplum, medya ve akademik araştırmalar, hükümet politikalarının uygulanabilirliğini ve toplum üzerindeki etkilerini ölçerek, yolsuzlukla mücadeleye önemli katkılar sunar.

Endeksin yıllık yayınlanması, ülkelerin performansını takip etmeyi ve karşılaştırmalı analiz yapmayı mümkün kılar. Bu da hem iç politikada reformları teşvik eder hem de uluslararası ilişkilerde güven tesisine yardımcı olur. Özellikle yatırımcıların ve uluslararası kurumların karar alma süreçlerinde CPI, somut bir referans noktası oluşturur.

Sonuç: Şeffaflık, Kalkınmanın ve Güvenin Temelidir

Yolsuzluk Algı Endeksi, sadece bir “sayı” değil; şeffaflık, hesap verebilirlik ve kamu güveninin ölçümüdür. Yolsuzluğun doğrudan ekonomik ve sosyal maliyetleri olduğu kadar, algının da ülkeler arası rekabet gücü ve yatırım ortamı üzerinde belirleyici etkisi vardır. Türkiye dahil tüm ülkeler için, yolsuzlukla mücadele sadece hukuki ve idari bir zorunluluk değil, aynı zamanda demokratik ve ekonomik kalkınmanın temel şartıdır.

Şeffaflık ve hesap verebilirlik kültürünü güçlendirmek, yolsuzluk algısını düşürmek ve toplumsal güveni artırmak, uzun vadeli kalkınma ve istikrar için kaçınılmazdır. Yolsuzluk Algı Endeksi, bu sürecin hem bir yol haritası hem de performans ölçütü olarak, gelecekte de küresel ve ulusal düzeyde kritik bir referans olmaya devam edecektir.

ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
Zaferozcivan59@gmail.com