Ekonomide Elma Kurdu

Ekonomi, çoğu zaman büyük ölçekli rakamlar, büyüme oranları ve makro göstergeler üzerinden tartışılır. Fakat tıpkı ağaçtan toplanan parlak bir elmanın içinden çıkan gizli bir kurt gibi, ekonomiler de dışarıdan bakıldığında sağlıklı görünürken içinde sessiz ve yavaş ilerleyen sorunlar barındırabilir. “Ekonomide elma kurdu” benzetmesi, tam da bu görünmeyen fakat biriktiğinde yıkıcı sonuçlar doğuran riskleri anlatmak için güçlü bir metafordur.

Bir elmanın üzerinde küçük bir delik görmeyen tüketici, ilk ısırıkta içindeki kurdu fark ettiğinde şaşkına döner. Ekonomide de çoğu zaman sorunlar, yüzeydeki istatistiklere yansımaz. Büyüme oranları pozitif, borsalar hareketli, dış ticaret rakamları parlak olabilir; fakat derinde yapısal dengesizlikler, kötü yönetilen politikalar ya da toplumsal sorunlar bir “elma kurdu” gibi sessizce ilerler. Bu yazıda, ekonominin içindeki bu “kurtları” anlamaya ve onların uzun vadeli etkilerini tartışmaya çalışacağız.

Görünmeyen Kurtlar: Ekonominin İçsel Çelişkileri

Ekonomideki “elma kurtları” çoğu zaman kısa vadede fark edilmeyen ama uzun vadede büyüyen sorunlardır. En tipik örneklerden biri yüksek borçluluk düzeyidir. Şirketler, hane halkı ya da devletler; büyüme adına aşırı borçlandıklarında bu, bir süre için dışarıdan cazip bir görünüm yaratır. Ancak borcun geri ödenebilirliği sorgulandığında, bu parlak kabuğun ardında kurtlanmış bir iç yüz ortaya çıkar.
Bir diğer “kurt” ise kayıt dışı ekonomidir. Resmî istatistiklerde görünmeyen fakat toplumsal refahı kemiren bu yapı, vergi tabanını daraltır, rekabeti bozar ve uzun vadeli büyümeyi gölgeler. Elma, dışarıdan parlak görünür; çünkü kayıt dışı faaliyetler resmi verilerde çoğu zaman gözükmez. Ancak toplumun vergi yükünü adil olmayan bir biçimde dağıtarak güveni zedeler.
Benzer şekilde, gelir dağılımındaki adaletsizlik de ekonomideki en büyük kurtlardan biridir. Zengin ile yoksul arasındaki uçurum derinleştikçe, tüketim ve üretim dengesi bozulur, sosyal huzursuzluk artar. Bu durum, tıpkı elmanın içinde derinleşen kurt izlerinin sonunda tüm meyveyi çürütmesi gibi, ekonomik sistemi içten içe zayıflatır.

Politik Kararlar ve Görünmez Etkiler

Elma kurdu metaforunu besleyen bir diğer unsur, yanlış ya da kısa vadeli politik tercihlerdir. Popülist ekonomi politikaları, ilk bakışta cazip ve halkı rahatlatıcı olabilir. Ancak uzun vadede bütçe açıklarını büyütür, enflasyonu körükler ve yatırımcı güvenini zedeler.
Örneğin, enflasyonla mücadelede yalnızca geçici fiyat kontrollerine başvurmak, görünürde tüketiciyi korur. Ancak üreticinin maliyetlerini kısmadığı sürece bu, arzı daraltarak gelecekte daha büyük enflasyon dalgalarına neden olur. Bu da elmanın parlak dış yüzeyinin ardında gizlenen kurt izlerinden biridir.

Aynı şekilde, eğitim ve inovasyona yatırım yapılmaması, ilk bakışta ekonomiyi hemen zayıflatmaz. Ancak yıllar sonra nitelikli işgücü eksikliği ve düşük verimlilik ortaya çıktığında, elmanın çoktan içten çürümeye başladığı anlaşılır.

Toplumsal Boyutu: Güvenin Çürüyen Yapısı

Ekonomideki “elma kurtları” yalnızca rakamlarla ölçülen göstergelerle sınırlı değildir; toplumsal güvenin aşınması da en az borçluluk ya da kayıt dışılık kadar yıkıcıdır. Ekonomik aktörlerin geleceğe dair güveni zedelendiğinde, yatırım iştahı azalır, tüketici harcamaları düşer, tasarruflar artar ve büyüme potansiyeli zayıflar.
Bu noktada güven, elmanın kabuğu gibidir: Dışarıdan sağlam bir görüntü yaratır. Ancak kabuk altındaki kurtlar kabuğu delmeye başladığında, en küçük darbede tüm meyvenin çürük olduğu anlaşılır. Ekonomik güven de böyledir; bir kere kaybedildiğinde yeniden inşası yıllar alır.

Çıkış Yolu: Kurtları Fark Etmek ve Temizlemek

Ekonomideki elma kurtlarını tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da onları zamanında fark etmek ve sınırlamak mümkündür. Bunun için birkaç temel ilkeye dikkat çekmek gerekir:
Şeffaflık ve denetim: Gerçek verilerin açıklanması, bağımsız kurumların güçlendirilmesi ve hesap verilebilirlik, görünmez kurtların erken teşhisinde kritik rol oynar.

Uzun vadeli politika: Popülist değil, yapısal reformlara dayalı politikalar uygulanmadıkça kurtlar büyümeye devam eder.
Adaletli gelir dağılımı: Ekonominin meyvesi olan refahın adil paylaşımı, kurtların toplumsal dokuyu çürütmesini engeller.
Eğitim ve inovasyon yatırımı: Yeni nesillere daha sağlam bir ekonomik yapı bırakmanın en temel şartıdır.

Sonuç: Çürüyen Elmaların Dersleri

Ekonomide elma kurdu, yalnızca bir metafor değil; aynı zamanda sürekli dikkat edilmesi gereken bir uyarıdır. Görünmeyen, küçük ama istikrarlı ilerleyen sorunlar, en parlak görünen ekonomileri bile içten içe çürütebilir. Tarih boyunca birçok ülke, bu kurtları zamanında fark edemediği için derin krizlere sürüklenmiştir.

Bugün de dünya ekonomisi, borç sarmalı, gelir adaletsizliği, jeopolitik belirsizlikler ve iklim krizi gibi pek çok “kurt” ile yüz yüzedir. Türkiye dahil pek çok ülke için mesele, bu kurtların büyüyüp tüm meyveyi çürütmesine izin vermemek; yani güçlü ve sağlıklı bir ekonomi için içten içe işleyen riskleri cesaretle görmektir.

Ekonomideki elma kurdu metaforu bize şunu hatırlatır: Bir meyveye bakarken yalnızca parlak kabuğunu görmek yeterli değildir. İçine bakabilmek, geleceğin sağlıklı olup olmayacağını anlamak için şarttır.

ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
Zaferozcivan59@gmail.com