Ağustos 2025 Dış Ticaret İstatistikleri

Türkiye’nin dış ticaret performansını ölçen endeksler, 2025 yılı ağustos ayında ilginç bir tablo ortaya koydu. TÜİK tarafından açıklanan verilere göre, ihracat birim değer endeksi yükselirken, miktar endeksi belirgin bir şekilde geriledi. İthalatta da benzer bir eğilim gözlendi: fiyatlar artarken, alınan miktar azaldı. Bu durum, küresel ticaret koşullarındaki belirsizliklerin ve iç talep dinamiklerinin dış ticaret üzerindeki yansımalarını net biçimde ortaya koyuyor.

İhracatın Birim Değeri Arttı, Miktarı Azaldı

Ağustos ayında ihracat birim değer endeksi, geçen yılın aynı ayına göre %3,8 artış kaydetti. Bu artış, ihracat kalemleri içinde özellikle gıda, içecek ve tütün ürünlerinde %8,9’luk artışla dikkat çekti. Ham maddeler (yakıt hariç) grubunda %5,1’lik yükseliş, sanayi üretiminde kullanılan girdilerin fiyatlarında artış eğiliminin sürdüğünü gösterdi. Yakıt ihracatında ise birim değer endeksi %3,8 oranında geriledi; bu durum enerji fiyatlarındaki dalgalanmanın ihracat gelirlerini sınırladığını düşündürüyor. İmalat sanayi ürünlerinde (gıda, içecek ve tütün hariç) %3,3’lük artış, Türkiye’nin sanayi mallarındaki fiyat rekabetini kısmen koruduğunu ortaya koydu.
Ancak fiyat artışlarına karşın, ihracat miktarında düşüş yaşandı. İhracat miktar endeksi yıllık bazda %4,8 azaldı. Özellikle gıda, içecek ve tütün ihracatı %13,7 gerileyerek dikkat çekici bir düşüş gösterdi. Bu gerileme, küresel tarımsal ticarette yaşanan arz fazlası, düşük alım fiyatları ve bazı ülkelerdeki ithalat kısıtlamalarıyla açıklanabilir. Ham madde ihracatı %5,8, yakıtlar %1,8, imalat sanayi ürünleri ise %1,4 azaldı. Bu tablo, Türkiye’nin ihracat hacminin gerilemesine rağmen, birim fiyatlardaki artış sayesinde gelir kaybının sınırlı kaldığını gösteriyor.

İthalatta Fiyatlar Sınırlı Arttı, Miktar Geriledi

İthalat cephesinde de benzer bir tablo gözlendi. İthalat birim değer endeksi %0,5 oranında artarken, ithalat miktar endeksi %4,5 düştü. Bu da Türkiye’nin ithalat hacmini daralttığı, ancak ithal ettiği ürünlerin ortalama fiyatlarının hafif yükseldiği anlamına geliyor.
Sektörel kırılımda gıda, içecek ve tütün ürünleri ithalatı %10,3 oranında artışla öne çıkarken, yakıt ithalatı %9,4, ham madde (yakıt hariç) ithalatı ise %7,7 oranında geriledi. İmalat sanayi ürünleri ithalatında %1,6’lık artış, üretim sektörünün ara malı ihtiyacını sürdürdüğüne işaret ediyor.

Buna karşılık ithalat miktar endeksindeki düşüşler daha belirgin oldu. Gıda, içecek ve tütün ürünlerinde ithalat miktarı %17,6 geriledi. Bu durum hem yurtiçi üretimdeki artış hem de gıda fiyatlarındaki yüksek seviyelerin talebi sınırlamasıyla açıklanabilir. Ham madde ithalatı %10,8 azalırken, yakıt ithalatı %0,5 oranında arttı. Sanayi üretiminde kullanılan ithal mallarda %1,5’lik sınırlı düşüş, üretim kapasitesinin yüksek seyrini koruduğunu gösteriyor.

Mevsim ve Takvim Etkilerine Göre Gerileme Belirgin

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilere bakıldığında, ihracat miktar endeksi temmuz ayına göre %2,8 azaldı. Bu azalış, küresel talebin zayıflaması ve bazı sektörlerde siparişlerin ertelenmesiyle ilişkilendiriliyor. İthalat miktar endeksi ise aynı dönemde %7,2 geriledi. Bu güçlü düşüş hem iç talepteki yavaşlama hem de enerji fiyatlarındaki düşüşün etkisini yansıtıyor.
Takvim etkilerinden arındırılmış veriler, yıllık bazda ihracat miktarının %0,9, ithalat miktarının ise %4,5 gerilediğini gösteriyor. Dolayısıyla dış ticaretteki hacim daralması, fiyat hareketlerinden ziyade miktar azalışından kaynaklanıyor.

Dış Ticaret Haddinde İyileşme

Türkiye açısından olumlu bir gelişme ise dış ticaret haddi tarafında yaşandı. 2024 yılı ağustos ayında 88,5 olan dış ticaret haddi, 2025 Ağustos’unda 91,3 seviyesine yükseldi. Yani Türkiye, bir birim ithalat için daha az ihracat yapmak zorunda kaldı. Bu artış, ihracat fiyatlarının ithalat fiyatlarına göre daha fazla yükseldiğini gösteriyor. Başka bir ifadeyle, Türkiye’nin dış ticaretten elde ettiği reel kazanç iyileşti.

Özellikle enerji fiyatlarındaki gerileme, ithalat maliyetlerinin düşmesine katkıda bulunurken, sanayi ürünlerinde fiyat artışı Türkiye’nin ihracat gelirini destekledi. Bu durum, dış ticaret haddinin 2,8 puanlık artışla son dönemin en yüksek seviyelerinden birine çıkmasına neden oldu.

Küresel Etkiler ve İç Dinamikler

Ağustos 2025 verileri, küresel ekonomideki yavaşlama eğiliminin Türkiye’nin dış ticaret göstergelerine de yansıdığını açık biçimde ortaya koyuyor. ABD ve Avrupa ekonomilerindeki durgunluk, gelişmekte olan ülkelerin ihracat talebini sınırlarken; Orta Doğu ve Afrika pazarlarında yaşanan jeopolitik belirsizlikler de ihracat kanallarını daraltıyor.
Öte yandan, Türkiye’nin iç talebinde görülen yavaşlama, ithalatın da düşmesine yol açıyor. Bu durum kısa vadede cari açık üzerinde olumlu bir etki yaratsa da uzun vadede üretim kapasitesini sınırlayabilir. Çünkü ithalatın önemli bir kısmı, üretim için gerekli ara mallardan oluşuyor.

Genel Değerlendirme

Sonuç olarak, Ağustos 2025 dış ticaret endeksleri, fiyatların arttığı ancak miktarların gerilediği bir dönemi yansıtıyor. Bu tablo, dış ticaretin değer bazında istikrarlı görünmesine rağmen, hacim bazında küçüldüğünü ortaya koyuyor.
Türkiye ekonomisi açısından olumlu nokta, dış ticaret haddinin yükselmiş olması ve ithalat fiyatlarındaki düşüşün cari dengeyi desteklemesi. Ancak ihracat miktarındaki düşüş, üretim ve istihdam üzerindeki baskıyı artırabilir.
Önümüzdeki dönemde ihracatın yeniden ivme kazanabilmesi için, pazar çeşitlendirmesi, teknolojik üretim kapasitesinin artırılması ve katma değerli ürün ihracatının güçlendirilmesi kritik önem taşıyor. Küresel ekonomideki durgunluk sürse de Türkiye’nin dış ticaret stratejisinde yapısal dönüşüm adımlarını hızlandırması, uzun vadeli sürdürülebilir büyüme için belirleyici olacak.

ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
Zaferozcivan59@gmail.com